O‘zbekistonda yillik paxta yig‘im-terimiga har yili qariyb ikki million kishi jalb qilinadi. XMTning yangi xulosalariga ko‘ra, mamlakat 2021-yilgi paxta ishlab chiqarish sikli davomida majburiy va bolalar mehnatiga barham berishga muvaffaq bo‘ldi.

JENEVA (XMT yangiliklari) – Yetti yil avval O‘zbekistonda paxta sohasini isloh qilish jarayoni boshlanganidan beri taxminan ikki million bola bolalar mehnatidan, yarim million kattalar esa majburiy mehnatdan chetlashtirildi. XMTning 2021 yilgi O‘zbekistonda paxta yig‘im-terimi monitoringi bo‘yicha uchinchi tomon hisobotiga ko‘ra, terimchilar bilan o‘tkazilgan o‘n bir ming suhbatga asoslangan holda, 2021 yilgi paxta terimiga jalb qilinganlarning 99 foizi ixtiyoriy ravishda mehnat qilgan. Barcha viloyat va tumanlarda majburiy mehnat holatlari juda kam yoki umuman boʻlmagan.

Taxminan bir foizi to'g'ridan-to'g'ri yoki qabul qilingan majburlash shakllariga duchor bo'lgan. Ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, respondentlarning 0,47 foizi mahalla vakillari (jamoa darajasidagi mahalliy amaldorlar) tomonidan ijtimoiy nafaqalar bilan bog‘liq to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki sezilgan tahdidlar haqida, respondentlarning 0,12 foizi esa ish beruvchilar tomonidan ish yoki ish haqini yo‘qotish bilan bog‘liq to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki sezilgan tahdidlar haqida xabar bergan.

 Bu xulosalar Jahon banki bilan kelishuv asosida 2015-yildan buyon O‘zbekistonda paxta yig‘im-terimi monitoringini olib borayotgan XMTning uchinchi tomon monitoringi loyihasining eng so‘nggisidir.

 Suhbatda qatnashgan paxta terimchilarining aksariyati 2020 yildan beri mehnat sharoitlari yaxshilanganini aytishdi. Faqat besh foizi shartlar o‘tgan yilga nisbatan yomonroq ekanini aytdi. Bu transport, oziq-ovqat, suvdan foydalanish, gigiyena va boshqa vositalar bilan bog'liq.

Hisobotga koʻra, Oʻzbekistondagi mehnatga layoqatli yoshdagi har sakkizinchi kishi paxta terimida qatnashgan, bu dunyodagi eng yirik ishga jalb qilingan. Terimchilarning 62 foizi xotin-qizlar bo‘lib, katta qismi qishloq fuqarolari edi.

 “Hamkorligimiz yaxshi natijalar berdi – chunki 7 yildan so‘ng bu yilgi hisobot o‘zbek paxtasi bolalar mehnati va majburiy mehnatdan xoli ekanligini ko‘rsatmoqda”, — dedi XMT Bosh direktori Guy Ryder. “Endi O‘zbekistonda qo‘shimcha qiymat zanjiri bo‘yicha yuqoriga ko‘tarilish maqsadini amalga oshirish va to‘qimachilik va tikuvchilik sanoatida millionlab munosib to‘liq vaqtli ish o‘rinlarini yaratish imkoniyati mavjud”.

O‘zbekiston paxta yetishtirish bo‘yicha dunyoda oltinchi o‘rinda turadi. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida mamlakatimizda sobiq qishloq xo‘jaligining iqtisodiy modelini modernizatsiya qilish, har yili keng tarqalgan paxta terimida bolalar mehnati va majburiy mehnatga barham berish kabi islohotlar boshlandi.

“Biz bu islohotlarni xalqimiz va iqtisodiyotimizga foyda keltirish maqsadida amalga oshirdik. Boshlang‘ich nuqta paxta yetishtirishda davlat buyurtmasi tizimini bekor qilish edi, biroq biz shu bilan cheklanib qolmadik”, dedi O‘zbekiston Senati raisi, Majburiy mehnat va odam savdosiga qarshi kurashish milliy komissiyasi rahbari Tanzila Narboyeva.

  “Biz mehnat huquqlari bo'yicha xabardorlikni oshirish kampaniyalari orqali fikrlash va xulq-atvorni o'zgartirish uchun tinimsiz ishladik. Biz bolalar mehnati va majburiy mehnatni jinoyat deb topdik. Biz mehnat inspektsiyasini kuchaytirdik va umumiy fikr va yechimlarni aniqlash uchun fuqarolik jamiyati bilan muloqot qildik”.

XMT TPM loyihasining O‘zbekistondagi bosh texnik maslahatchisi Jonas Astrupning aytishicha, kuzatuvchilar O‘zbekistonda mehnat bozori demokratlashganidan dalolat beruvchi yangi o‘zgarishlar kuzatilmoqda.

 Birinchi marta eng kam ish haqi miqdori nafaqat hukumat, balki O‘zbekiston kasaba uyushmalari va ish beruvchilar bilan ham maslahatlashgan. Biz, shuningdek, boshlang'ich darajada jamoaviy bitimlarning paydo bo'layotgan tendentsiyasini kuzatdik. Paxta terimchilari fermerlar va to'qimachilik klasterlari bilan norasmiy ish haqi bo'yicha muzokaralar olib borishadi. Natijada ko‘plab terimchilar eng kam ish haqidan ancha yuqori maosh oldilar”.

Bir necha yildan beri XMT bilan paxta terimi jarayonini kuzatib kelayotgan mustaqil huquq himoyachisi Shukrat G‘aniyev “Biz e’tiborimizni munosib ish o‘rinlari yaratishga qaratishimiz kerak. O‘zbekistonda odamlarga munosib ish haqi va yaxshi mehnat sharoiti bo‘lgan ish kerak. U yerga yetib borish uchun bizga O‘zbekistondan mas’uliyatli manbalar bilan shug‘ullanish uchun xalqaro brendlar va riteylerlar kerak”.

Xalqaro mehnat tashkilotining uchinchi tomon monitoringi loyihasi Yevropa Ittifoqi, AQSh Davlat departamenti, Shveytsariya hukumati va Germaniya ko‘magida amalga oshirilmoqda. U joriy yilning may oyida nihoyasiga yetadi va O‘zbekiston hukumati, ishchilar va ish beruvchilar tashkilotlari iltimosiga ko‘ra “Yaxshiroq ish” dasturining texnik-iqtisodiy asoslashi amalga oshiriladi. “Yaxshiroq ish” dasturi XMT va Jahon banki guruhining qoʻshma tashabbusidir.

 XMTning 2021-yilgi O‘zbekistonda paxta yig‘im-terimi monitoringi bo‘yicha uchinchi tomon hisoboti 29 mart kuni e’lon qilinadi.

➡️ Manba: https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_838396/lang--en/index.htm